QUYỀN LỰC ĐỂ LÃNH ĐẠO

“Một nhà lãnh đạo giỏi nhất khi mọi người hầu như không biết ông ta hiện hữu, không quá giỏi khi mọi người vâng lời và ca ngợi ông ta, và tệ hại nhất khi mọi người khinh miệt ông ta.” – Lão Tử, 630 trước Công nguyên

“Người ta nên được cả sợ hãi lẫn mến yêu, nhưng bởi vì rất khó để cùng lúc xảy ra hai điều ấy, nên được sợ hãi sẽ an toàn hơn được mến yêu… Như thế một hoàng tử nên tự mình làm cho người khác sợ hãi mình theo cách là nếu ông ta không có được lòng mến yêu từ kẻ khác, thì bằng mọi giá ông ấy phải tránh việc bị căm ghét.” – Machiavelli, 1513

Hai phần ba người Mỹ nói rằng xứ sở họ đang trong giai đoạn “khủng hoảng lãnh đạo”. Họ không tin ở các lãnh đạo của họ – dù đó là nhà chính trị, giám đốc, hiệu trưởng trường đại học hay người giám sát các cơ quan truyền thông. Trong từng lĩnh vực của 11 lĩnh vực khác nhau, không nhiều hơn 40% nói rằng họ đặt nhiều niềm tin ở lãnh đạo của mình. Đã từ rất lâu, người Mỹ có những tình cảm mâu thuẫn về lãnh đạo của họ, và vấn đề này không phải chỉ có ở Mỹ. Các cuộc thăm dò ý kiến cho thấy việc này cũng xảy ra ở nhiều nước khác. Những sự việc như vậy có thể khiến một số người quên mất bởi vì không có gì mới, nhưng trong thực tế bối cảnh lãnh đạo đang thay đổi, và rất nhiều trong số các nhà lãnh đạo hôm nay đã không bắt kịp sự thay đổi này.

Cả quyền lực lẫn sự lãnh đạo đang thay đổi trong thế giới hôm nay. Tri thức là quyền lực, và càng có nhiều người có nhiều thông tin hơn bất cứ thời kỳ nào trong lịch sử loài người. Một cựu CEO của một công ty thiết bị y tế đa quốc gia lập luận rằng “thời đại đã chín muồi để xác định lại quyền lực cho thế kỷ 21. Mô hình lãnh đạo sản sinh từ quân sự vốn hoạt động rất tốt cách đây 50 năm giờ đây không còn là mô hình tốt nhất trước dân chúng nữa”. Cách đây vài thập niên, một số nhà lý thuyết đã đối chiếu quyền lực và lãnh đạo. Nhưng nếu ai đó nghĩ rằng quyền lực bao gồm quyền lực cứng mang tính cưỡng bách và quyền lực mềm có tính thu hút, thì lãnh đạo và quyền lực là hai thứ gắn chặt nhau, không thể tách rời. Tổng thống George W. Bush từng nói, “Tôi là người quyết định, và tôi quyết định điều gì tốt nhất”, nhưng việc lãnh đạo còn có nhiều điều hơn thế nữa.

Lãnh đạo có liên quan đến quyền lực, nhưng không phải tất cả các mối quan hệ quyền lực đều là ví dụ của lãnh đạo. Đánh bom kẻ thù để khuất phục là hoàn toàn khác với việc thu hút người khác đi theo mình. Tuy nhiên, một số lý thuyết hiện đại định nghĩa việc lãnh đạo đồng nghĩa với quyền lực mềm nhằm thu hút người khác, đã bỏ qua một phần khác của thực tế. Trong thực tế, sự lãnh đạo hiệu quả đòi hỏi sự kết hợp các kỹ năng của quyền lực mềm và cứng, và tôi gọi đó là quyền lực thông minh. Tỉ lệ kết hợp khác nhau tùy theo bối cảnh. Một nhà lãnh đạo doanh nghiệp có nhiều khả năng tiếp cận quyền lực cứng hơn trong việc sử dụng và sa thải người lao động; một hiệu trưởng trường đại học hay một nhà chính trị dân chủ cần phải dựa nhiều hơn vào quyền lực mềm để thu hút và thuyết phục người khác. Tôi đã giới thiệu khái niệm quyền lực mềm ở cuộc nói chuyện về chính trị quốc tế hai thập niên trước. Hiện nay, tôi nhận thấy những người khác cũng sử dụng những từ ngữ ấy trong các bài phát biểu của họ về việc lãnh đạo nhưng không phải luôn luôn theo cách thích hợp nhất.

Quyển sách này tìm hiểu mối quan hệ giữa quyền lực cứng và quyền lực mềm với công tác lãnh đạo. Có nhiều cách định nghĩa công tác lãnh đạo. Một con số gần đây là, có 221 định nghĩa từ thập niên 1920 đến thập niên 1990, trong đó những định nghĩa ở thời kỳ đầu nhấn mạnh khả năng của nhà lãnh đạo trong việc khắc họa ý chí của mình, còn những định nghĩa ở thời kỳ sau thì chú ý hơn đến tính hỗ trợ lẫn nhau trong mối quan hệ giữa nhà lãnh đạo và quần chúng ủng hộ mình. Riêng tôi định nghĩa nhà lãnh đạo là những người giúp một tập thể đề ra và đạt được những mục tiêu cùng chia sẻ. Một số nhà lãnh đạo cố gắng áp đặt những mục tiêu của cá nhân mình cho tập thể, một số khác thì tập hợp các ý kiến từ tập thể, nhưng dù thế nào người lãnh đạo vẫn là người động viên dẫn dắt người khác đi đến mục tiêu. Công tác lãnh đạo là mối quan hệ xã hội gồm ba thành tố – người lãnh đạo, quần chúng ủng hộ, và bối cảnh trong đó hai bên tương tác lẫn nhau – và tôi sẽ khảo sát từng thành tố sau.

Một nhánh quan trọng của lý thuyết lãnh đạo hiện nay được gọi tên là “phương pháp hấp dẫn kiểu mới và tạo thời thế. Sức hấp dẫn hay sức cuốn hút cá nhân là một khía cạnh quan trọng của quyền lực mềm nhằm hấp dẫn người khác, nhưng sức hấp dẫn rất khó giữ bền. Báo chí đã mô tả rất nhiều về một lãnh đạo chính trị hoặc CEO là “hấp dẫn” khi mọi sự đang tiến triển tốt đẹp, để rồi rút lại cái nhãn hiệu ấy sau khi người đó thất bại. Sự chuyển đổi cũng là một từ khó để giữ bền. Tổng thống Bush tự cho mình là một nhà lãnh đạo chuyển đổi, và bà Condoleezza Rice, ngoại trưởng của ông, đã từng nhắc đến khái niệm “chính sách ngoại giao chuyển đổi” của chính quyền. Những từ ngữ nói trên, được đưa ra bởi các nhà lý thuyết về thuật lãnh đạo và được sử dụng bởi một số nhà lãnh đạo, có thể gây nhầm lẫn vì các từ này nói về cả mục tiêu lẫn phong cách lãnh đạo của nhà lãnh đạo. Thực ra, phần lớn lý thuyết lãnh đạo hiện nay cần được xác định cẩn trọng hơn.

Tôi cảm thấy đây là con đường chông gai. Sau năm năm làm việc ở vị trí trợ lý riêng của Bộ trưởng Bộ Ngoại giao, Lầu Năm Góc, và các cơ quan tình báo, và tám năm là trưởng khoa ở trường đại học, tôi cho rằng mình đã có một số kinh nghiệm trong việc lãnh đạo. Sau khi không còn làm trưởng khoa năm 2004, tôi thỏa thuận giảng dạy một khóa học về lãnh đạo trong chương trình chính yếu của trường Kennedy về chính quyền. Khi tôi bắt đầu nghiêm túc đọc tài liệu về lãnh đạo, tôi không thể nào tìm ra một phần giới thiệu nào có tính phân tích, ngắn gọn và tốt về quyền lực và lãnh đạo cho sinh viên của tôi hoặc cho người đọc bình thường. Có những quyển sách ngắn có tính giới thiệu, nhưng những quyển này không có tính phân tích. Tôi muốn tìm một cái gì đó dựa trên các tư liệu có tính lịch sử và khoa học nhưng được viết theo một văn phong dễ đọc.

Có một khối lượng lớn tư liệu về công tác lãnh đạo được viết bởi các nhà tâm lý học và các chuyên gia về hành vi có tổ chức, nhưng phần lớn trong số tư liệu ấy không được viết cho người bình thường đọc. Cũng có cả một ngành đào tạo lớn về lãnh đạo hẳn hoi, đã cho ra đời một số lượng lớn sách, băng đĩa, và những chương trình đào tạo theo phương pháp thực hành cụ thể và theo kiểu tự thiết kế, nhưng phần lớn vẫn còn yếu về mặt phân tích. Năm 1990, sau khi khảo sát hàng trăm định nghĩa về lãnh đạo, một chuyên gia đã kết luận rằng lãnh đạo là một từ rất “nóng”, nhưng từ này cũng “mang đủ tất cả các nghĩa cho tất cả mọi người. Một công trình nghiên cứu đã đếm được hơn sáu ngàn quyển sách về đề tài này, mặc dù các tác giả nói rằng họ cảm thấy như “đang đọc lại cùng một quyển sách 50 lần dưới những cái tựa khác nhau”. Chỉ một ít trong đống tư liệu này đưa ra đầy đủ các vấn đề về quyền lực và lãnh đạo trong một bối cảnh rộng lớn hơn bối cảnh các tổ chức hiện đại. Tôi hy vọng sẽ làm sáng tỏ những điều nói trên bằng việc vận dụng khái niệm quyền lực cứng và quyền lực mềm trong lãnh đạo theo quan niệm của tôi. Đây là sự cách biệt mà tôi muốn lấp đầy bằng quyển sách này: Tôi có thể nói gì với mọi người về quyền lực và lãnh đạo trong một quyển sách ngắn mang tính phân tích, để họ có thể chọn lọc, thẩm định và đánh giá lãnh đạo của mình? Không có gì quan trọng hơn những công dân có trong tay công cụ đánh giá lãnh đạo của mình, dù trong quá khứ hay hiện tại, việc chung hay việc riêng. Lãnh đạo là một nghệ thuật, không phải là một khoa học, nhưng ngay cả nghệ thuật cũng được hưởng lợi từ sự phê bình.

Chương 1 nói về sự có mặt khắp mọi nơi của công tác lãnh đạo ở các tập thể và tổ chức của con người theo thời gian và đưa ra tầm quan trọng có lý do của nhà lãnh đạo trong lịch sử. Tôi phân biệt lãnh đạo có và không có thẩm quyền, lãnh đạo được chia sẻ, và vai trò của tự nhiên và có huấn luyện trong việc hình thành nhà lãnh đạo. Chương 2 triển khai sự khác biệt giữa quyền lực cứng và quyền lực mềm, vận dụng sự khác biệt này vào nhà lãnh đạo và quần chúng ủng hộ. Tôi cũng nói về việc các phương tiện quyền lực thay đổi theo thời gian và bối cảnh như thế nào. Chương 3 tập trung vào các kiểu người và kỹ năng của nhà lãnh đạo. Tôi có ý kiến về tái cấu trúc các khái niệm về nhà lãnh đạo hấp dẫn và không hấp dẫn, về nhà lãnh đạo tạo thời thế và nhà lãnh đạo thương lượng, và khảo sát các kỹ năng chủ yếu của nhà lãnh đạo trong xã hội dân chủ hiện đại, bao gồm các kỹ năng truyền cảm hứng về tầm nhìn, về truyền đạt thông tin, về chỉ số IQ có cảm xúc, cũng như các kỹ năng về chính trị và tổ chức có liên quan đến thương lượng. Chương 4 phác họa thông minh theo tình huống, thiết yếu cho quyền lực thông minh. Tôi sẽ bàn về văn hóa, việc phân bổ quyền lực, những nhu cầu và những đòi hỏi của người cùng tập thể, các tình huống khủng hoảng và các dòng chảy thông tin. Thông minh theo tình huống sẽ mở rộng băng thông của các nhà lãnh đạo để họ có thể triển khai và điều chỉnh chiến lược trong những tình huống khác nhau. Cuối cùng, Chương 5 xem xét việc lãnh đạo giỏi hay tồi dựa trên quan điểm cả về tính hiệu quả lẫn đạo đức, và vì sao các nhà lãnh đạo thường bị cột vào một chuẩn mực khác. Hiểu được việc làm thế nào tốt hơn để đánh giá nhà lãnh đạo giỏi hay nhà lãnh đạo tồi sẽ rất quan trọng cho tương lai dân chủ của chúng ta.

Joseph S. Nye Jr.
MUA SÁCH HAY TRÂN TRỌNG GIỚI THIỆU!